Günlük hayatımızda; özellikle bahar ve yaz aylarında, genel olarak da açık alanlarda insanları en çok rahatsız eden problemlerin başında gelir böcek ısırıkları ve arı sokmaları. Ülkemizde sokulma vakalarından en çok bal arıları ve yaban arıları sorumludur. Bal arıları sakindirler ve soktuktan sonra iğnelerini bıraktıkları için ölürler, çoğu zaman kazara olay yaşanır. Yaban arıları ise, daha saldırgandır ve aynı kişiyi birkaç kez sokabilirler. Arı sokmalarından kaçınmak için piknik yerlerinde gıdaları açıkta bırakmamak, çöp kovalarının çevresinden uzak durmak, binaların saçaklarının altından, ağaç kovuklarından ve toprak yüzeyine yakın yer altı oyuklarından uzaklaşmak gerekir. Arı kovanlarının etrafı en tehlikeli alanlardır, çimenlerin üzerinde çıplak ayakla dolaşmak, bahçe musluğu çevresinde dolaşmak da tehlikeli olabilir.
Çoğumuzu çocukluğumuzdan itibaren pek çok kez arı sokmuştur, arı sokması yaşamayan insan sayısı çok azdır. Arı sokması sonrası genellikle lokal, sınırlı bir reaksiyon gelişir, ancak nadiren, özellikle yaşlı insanlarda, kalp ve tansiyon problemi yaşayanlarda ve bunlar için ilaç kullanan kişilerde ve kanda mast hücrelerinin çok arttığı mastositoz hastalığı olan bireylerde arı sokması sonrası hayatı tehtid eden ciddi reaksiyonlar görülebilir. Arıların dışında; nadiren sistemik alerjik reaksiyona neden olan diğer böcekler; örümcek, sivrisinek, tahta kurusu, karınca ve piredir.
Arı alerjisini önceden bilmek mümkün olmayabilir. O yüzden arılara karşı dikkatli olunmalıdır. Arı sokması yara yerinde gerçekleşen hafif bir ağrı, yanma, kızarıklık ve şişlikten, ölüm riski yaratan alerjik şoka kadar değişen bir kliniğe neden olabilir.
Arı sokması sonrası oluşan hafif reaksiyonlar en sık görülen reaksiyonlardır ve o bölgede; anlık, keskin yanma, ağrı, kızarıklık, hafif şişme ve kaşıntı oluşur, genellikle şişlik ve ağrı birkaç saat içinde kendiliğinden kaybolur.
Orta şiddetteki reaksiyonlarda hafif reaksiyona ek olarak; aşırı kızarıklık, 1-2 gün içinde yavaş yavaş genişleyen şişlik saptanır. Orta derecedeki reaksiyonlar 5-10 gün arasında gerileme eğilimindedir. Ancak bu tür reaksiyon geliştiren insanların daha sonraki arı sokmalarında şiddetli reaksiyon geliştirme riski vardır, bu yüzden mutlaka hekiminize durumunuzu bildirmeniz ve sonraki sokmalar için alınacak önlemleri tartışmanız gerekir.
Şiddetli alerjik reaksiyon yani anaflaksi ise arı sokmalarından sonra yaklaşık 30 dakika içerisinde ortaya çıkar, potansiyel olarak yaşamı tehdit eder ve acil tedavi gerektirir. Bir arı veya başka bir böcek tarafından sokulan insanların küçük bir yüzdesi hızla anafilaksi geliştirir.ve çok tehlikeli olabilir. Anafilaksi belirtileri şunlardır:
• Vücutta üzeri kızarık, kaşıntılı plakların ortaya çıkması (kurdeşen), soluk cilt
• Nefes almada zorluk, hırıltılı solunum
• Cilt, boğaz ve dilin şişmesi
• Çarpıntı; zayıf hissedilen, hızlı atan nabız
• Mide bulantısı, kusma veya ishal
• Baş dönmesi veya bayılma ve devamında gelişen bilinç kaybı
Boğazda ve dilde şişme, ses kısıklığı, tansiyon düşmesi, baygınlık ve bilinç kaybı belirtilerinden bir veya birkaçı beraber bulunması genel bir alerjik reaksiyon olduğunu gösterir ve acil tedavi gereksinimi nedeniyle çok acil olarak sağlık kurumuna ulaştırılmalıdır. Arı sokmasına şiddetli alerjik reaksiyon gösteren kişiler, bir dahaki sefere % 30-60 oranında anafilaksi geliştirme riskine sahiptir. Tekrar sokulmaları durumunda benzer bir reaksiyondan kaçınmak için bir alerji uzmanı ile acil durum tedavisi ve immünoterapi gibi önlemler hakkında konuşulmalıdır. Alerji testlerinde arı alerjisi saptanan ve ciddi reaksiyon geçirme öyküsü olan bireylere, olaya neden olan arı türü ile 3-5 yıl süreyle immünoterapi denilen özel bir aşı tedavisi yapılmalıdır. Bu çok başarılı bir tedavidir ve hayat kurtarıcıdır, hastaların yaşam konforunu yükseltir. Ayrıca arı alerjisi olduğu bilinen kişilere mutlaka; yanlarında sürekli taşımaları ve gerekirse acil durumlarda bir sağlık kuruluşuna ulaşana kadar zaman kazanmaları için, kendi kendilerine kullanabilecekleri hazır adrenalin oto-enjektör adı verilen hazır iğneler, alerji uzmanı tarafından reçete edilmelidir.
Birden fazla arı sokmasında neler olabilir?
Bazı durumlarda, kişi arı kovanını veya arı sürüsünü bozar ve birden fazla arı tarafından sokulur. Eğer çok fazla arı tarafından sokulma gerçekleşir ise; zehirin birikmesi toksik reaksiyona neden olabilir aşağıdaki şiddetli reaksiyonlar görülebilir;
• Anaflaksideki belirtiler
• Baş ağrısı
• Havale geçirme
• Ateş
• Baş dönmesi veya bayılma
Çoklu sokmalar; çocuklar, yaşlı yetişkinler ve kalp veya solunum problemleri olan kişilerde acil tıbbi müdahale gerektirebilir. Yetişkinlerin, çocuklardan daha şiddetli reaksiyonlara sahip olma ve anafilaksiden kaybedilme olasılıkları vardır.
Ne zaman doktora gidilmelidir ?
Çoğu durumda, arı sokmaları doktorunuza gitmeyi gerektirmez. Yukarıda anlatılan ciddi durumlarda, acil bakıma ihtiyacınız olacaktır. Arı sokması sonrası anaflaksi bulgularından bir veya iki belirti olsa bile, 112’i veya diğer acil servisleri arayın . Bilinen alerjiniz var ve doktorunuz tarafından epinefrin oto enjektörü (EpiPen) reçete edildiyse, doktorunuzun yönlendirdiği gibi hemen kullanmanız gerekir.
Aşağıdaki durumlarda doktorunuzu görmek için randevu alın:
• Arı sokması belirtileri birkaç gün içinde kaybolmamış ise
• Arı sokmasına karşı ciddi alerjik bir yanıtınız oluşmuş ise
Arı Sokmalarını Önleyebilir miyim ?
Aşağıdaki ipuçları, arılar tarafından sokulma riskinizi azaltmanıza yardımcı olabilir:
• Dışarıda tatlı içecekler yerken dikkat edin. Geniş, açık kaplar iyi seçenek olabilir, bu sayede içlerinde arı olup olmadığını görebilirsiniz. Piknikte veya dışarıda; içmeden önce şişe, teneke içecek kutusu ve pipetleri inceleyin.
• Yiyecek kaplarını ve çöp kutularını sıkıca kapatın
• Çöpleri, yere düşmüş meyveleri, köpek veya diğer hayvan dışkılarını temizleyin (sinekler, yabani arıları çekebilir).
• Dışarıda yürürken kapalı ayakkabılar giyin.
• Arıları çekebilen parlak renkler veya çiçek baskıları kullanmayın.
• Bezle cildiniz arasına arının girebileceği bol giysiler giymeyin.
• Araç kullanırken pencerelerinizi kapatın.
• Çim biçerken veya bitkileri budarken, arı kovanı veya yaban arısı yuvasına dikkat edin.
• Evinizin yakınındaki kovan ve yuvalar profesyoneller tarafından çıkarılmalıdır.
Arılara maruz kaldığımızda neler yapmalıyız?
• Bir kaç arı etrafınızda uçarsa, sakin olun ve yavaşça bölgeden uzaklaşın. Böceklere vurmaya çalışmayın.
• Arı ya da yaban arısı sizi sokarsa ya da birçok böcek uçmaya başlarsa, ağzınızı ve burnunuzu örtün ve bölgeyi hızla terk edin. Bir arı soktuğunda, diğer arıları çeken bir kimyasal bırakır, yapabilirseniz, bir binaya ya da kapalı bir araca ya da suyun altına girmeye çalışın.
Hangi doktora gitmeliyim? Tanısal Testler nelerdir ?
Arı sokmaları sonrası öncelikle en yakın sağlık kurumuna başvurulmalı ve orada ilk müdahale yapılmalıdır. Bilinen alerjisi olan ve yanında adrenalin (epinefrin) oto enjektör taşıyan kişilerin ilk tedavisi olay yerinde yapılır.
Arı zehirlerine karşı alerjiniz olabileceğine işaret eden orta derecede ya da şiddetli bir reaksiyonunuz varsa, mutlaka bir Alerji-İmmünoloji doktoruna gitmelisiniz. Doktorunuz aşağıdaki testlerden birini veya her ikisini size önerebilir:
• Cilt testi: Deri testi sırasında, kolunuzun ya da sırtınızın üst kısmındaki cilt bölgesine az
miktarda alerjen ekstresi (bu durumda arı zehiri) enjekte edilir. Bu test güvenlidir ve ciddi
reaksiyonlara neden olmaz. Arı sokmaları alerjiniz varsa, test bölgesinde şişlik oluşur
• Alerji kan testi: Kan testi, kan dolaşımınızdaki alerjiye neden olan antikorların miktarını
ölçerek bağışıklık sisteminizin arı zehrine cevabını belirleyebilir. Genellikle ileri alerji testi
yapılabilen laboratuvarlara kan örneği gönderilir.
Arı sokmasının tedavisinde neler yapılır?
Alerjik reaksiyona neden olmayan sıradan arı sokmaları için evde tedavi yeterlidir. Diğer
taraftan, çoklu sokmalar veya belirgin alerjik reaksiyonlar, sağlık kurumunda acil tedavi
gerektirirler.
Alerjik reaksiyonlar için acil tedavi nasıldır?
Öncelikle, ağır anaflaksi geçiriliyor ve yaşamsal bulgular zayıflamış ya da yok ise, doktorunuz tarafından acil alerji tedavisine ek olarak; solunum desteği, IV sıvı desteği ve canlandırma (CPR) uygulanmalıdır.
• Vücudunuzun alerjik yanıtını azaltmak için epinefrin (adrenalin)
• Oksijen, nefes almanıza yardımcı olmak için
• Hava yollarınızın iltihaplanmasını azaltmak ve nefes almayı iyileştirmek için intravenöz (IV) antihistaminikler ve steroidler (kortizon)
• Solunum bulgularını hafifletmek için bir beta agonisti (salbutamol, albuterol), inhale
steroidler (kortizon)
• Tansiyonunuzu yükseltmek için damar içi serum tedavisi (izotonik serum)
Epinefrin oto enjektörü
Arı sokması alerjiniz varsa, doktorunuz acil bir epinefrin oto enjektörü (EpiPen, Auvi-Q, diğerleri) yazabilir ve bu enjektörün her zaman yanınızda olması gerekir. Bir oto-enjektör, uyluğa bastırıldığında tek bir ilaç dozunu enjekte eden kombine bir şırınga ve gizli iğne şeklindedir. Epinefrin iğnenizin düzenli aralıklarla son kullanma tarihini kontrol etmelisiniz.
Otoenjektörü nasıl kullanacağınızı bildiğinizden emin olmalı, ayrıca ailenize ve yakınlarınıza da ilacı nasıl uygulayacaklarını öğretmelisiniz. Arıya veya diğer böcek sokmalarına karşı alerjinizi tanımlayan bir uyarı bileziği takmayı düşünebilirsiniz.
İmmünoterapi Nedir?
İmmünoterapide, alerji immünoloji uzman doktorları tarafından, alerjiye neden olan arı zehiri belirli aralıklarla, çok küçük miktarlarda vücuda verilir ve vücudun bu zehire alışmasının sağlanmasını hedeflenir. Genellikle birkaç yıl boyunca düzenli olarak yapılır ve zamanla arı zehirine karşı alerjik yanıtınızı azaltabilir ve hatta ortadan kaldırabilir.
Arılar, doğal yaşamın en önemli parçası, ama özellikle riskleri olan insanların dikkatli olması yaşamsal önem taşıyabilir.
Sevgi ve sağlıkla kalın…