Glukoz tolerans bozukluğu (GTB), halk arasında “gizli şeker” olarak da bilinen, diyabetin ön evresi olarak kabul edilen bir metabolik bozukluktur. Kandaki glukoz (şeker) seviyesinin normalin üzerinde, ancak tip 2 diyabet tanısı koyacak kadar yüksek olmaması durumudur. Bu içerikte GTB’nin ne olduğunu, kimlerin risk altında olduğunu ve nasıl yönetilmesi gerektiğini detaylı şekilde ele alacağız.
Glukoz Tolerans Bozukluğu Nedir?
Glukoz tolerans bozukluğu, vücudun şeker metabolizmasını sağlıklı şekilde yönetememesi durumudur. Normalde, yediğimiz besinler kana şeker olarak geçer ve pankreastan salgılanan insülin sayesinde hücrelere taşınır. Ancak GTB’de bu süreç aksar; insülin yeterince etkili çalışamaz ya da yetersiz kalır. Bu da kan şekerinin uzun süre yüksek kalmasına neden olur.
Glukoz tolerans bozukluğu, genellikle “oral glukoz tolerans testi (OGTT)” ile teşhis edilir. Test sırasında kişiye önce açlık kan şekeri ölçülür, ardından 75 gram glukoz içirilir ve 2 saat sonra tekrar kan şekeri seviyesi ölçülür. Eğer bu değer 140-199 mg/dL arasındaysa GTB tanısı konur.
Glukoz Tolerans Bozukluğu ve Prediyabet Farkı
Glukoz tolerans bozukluğu, prediyabetin bir alt başlığıdır. Prediyabet tanısı alan bireylerde şu durumlar gözlemlenebilir:
- Açlık kan şekeri yüksekliği (100–125 mg/dL)
- Glukoz tolerans bozukluğu (OGTT’de 140–199 mg/dL)
- HbA1c düzeyinin %5.7–6.4 arasında olması
Bu üç durumdan biri ya da birkaçı prediyabet olarak tanımlanabilir. Ancak GTB tanısı OGTT üzerinden konur ve diyabete dönüşme riski oldukça yüksektir.
Kimler Glukoz Tolerans Bozukluğu Riski Altındadır?
GTB gelişimi birçok faktöre bağlıdır. Aşağıdaki gruplar, glukoz tolerans bozukluğu açısından daha yüksek risk altındadır:
1. Ailede Diyabet Öyküsü
Anne, baba veya kardeş gibi birinci derece akrabasında tip 2 diyabet olan bireylerde risk belirgin şekilde artar.
2. Fazla Kilo ve Obezite
Vücut kitle indeksi (VKİ) 25’in üzerinde olan bireylerde GTB riski yüksektir. Özellikle karın çevresinde biriken yağ, insülin direncini tetikler.
3. Hareketsiz Yaşam Tarzı
Düzenli fiziksel aktivite yapmayan bireylerde insülin duyarlılığı azalır, bu da kan şekeri kontrolünü zorlaştırır.
4. 45 Yaş Üstü Olmak
Yaşla birlikte metabolizma yavaşlar ve insülin etkinliği azalır. Bu da GTB gelişme riskini artırır.
5. Gebelikte Diyabet (Gestasyonel Diyabet) Geçirmiş Kadınlar
Gebelikte şeker hastalığı geçirmiş kadınlar doğum sonrası GTB geliştirmeye yatkındır.
6. Polikistik Over Sendromu (PCOS)
PCOS’lu kadınlarda insülin direnci sık görüldüğü için GTB riski de artar.
7. Hipertansiyon ve Dislipidemi
Yüksek tansiyon veya anormal kolesterol/trigliserit düzeyleri olan bireylerde glukoz tolerans bozukluğu gelişme olasılığı fazladır.
Glukoz Tolerans Bozukluğu Belirtileri
GTB genellikle belirti vermeden ilerleyebilir. Ancak bazı kişilerde şu şikayetler görülebilir:
- Aşırı susama
- Sık idrara çıkma
- Açlık hissi
- Yorgunluk
- Bulanık görme
- Yavaş iyileşen yaralar
Bu belirtiler genellikle kan şekeri seviyeleri yüksek olan bireylerde ortaya çıkar. Ancak çoğu zaman GTB sadece rutin testlerle tespit edilir.
Glukoz Tolerans Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
GTB tanısı konulması için aşağıdaki testlerden yararlanılır:
- Açlık Kan Şekeri Testi: 100–125 mg/dL arası değer GTB şüphesi doğurur.
- OGTT (Oral Glukoz Tolerans Testi): 2. saat değeri 140–199 mg/dL arasında ise GTB tanısı konur.
- HbA1c Testi: %5.7 ile %6.4 arasında çıkması prediyabet göstergesi olabilir.
- HOMA-IR Testi ( İnsülin direnci saptanır)
Glukoz Tolerans Bozukluğu Nasıl Yönetilir?
GTB yönetimi, yaşam tarzı değişikliklerine odaklanır. Erken dönemde müdahale ile tip 2 diyabet gelişimi önlenebilir veya geciktirilebilir.
1. Beslenme Düzeni
Sağlıklı bir beslenme planı GTB’nin kontrolünde kritik rol oynar. Öneriler:
- Rafine şeker ve beyaz un içeren ürünlerden kaçının.
- Lif oranı yüksek sebze, tam tahıl ve baklagilleri tercih edin.
- Düşük glisemik indeksli gıdalar tüketin.
- Porsiyon kontrolü yapın.
- Kızartmalardan uzak durun.
Örnek:
- Beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği
- Pilav yerine kinoa veya karabuğday
- Tatlı yerine meyve veya yoğurt
2. Düzenli Egzersiz
Haftada en az 150 dakika orta şiddette egzersiz önerilir. Egzersiz, insülin duyarlılığını artırır ve kilo kontrolü sağlar. Önerilen aktiviteler:
- Hızlı yürüyüş
- Yüzme
- Bisiklet sürmek
- Pilates veya yoga
3. Kilo Kontrolü
Vücut ağırlığının %5-10’unun kaybedilmesi bile glukoz toleransını ciddi oranda iyileştirir. Özellikle bel çevresindeki yağlanma azaltılmalıdır.
4. Sigara ve Alkol Tüketimi
Sigara ve fazla alkol tüketimi insülin direncini artırır. Bu alışkanlıkların bırakılması, genel sağlık açısından da önemlidir.
5. Stres Yönetimi
Kronik stres, kan şekeri dengesini bozar. Meditasyon, nefes egzersizleri ve kaliteli uyku alışkanlıkları GTB’nin yönetiminde fayda sağlar.
6. Düzenli Takip ve Kontroller
GTB tanısı konan bireylerin yılda en az bir kez OGTT, HbA1c ve kan yağlarına baktırmaları önerilir. Erken teşhis, diyabet gelişimini engelleyebilir.
Glukoz Tolerans Bozukluğu İlaçla Tedavi Edilir mi?
GTB genellikle ilaçsız yönetilir. Ancak bazı kişilerde risk yüksekse doktor önerisiyle metformin gibi insülin direncini azaltan ilaçlar başlanabilir. Özellikle şu durumlarda ilaç düşünülür:
- VKİ ≥ 35 olan bireyler
- 60 yaş üstü
- Gestasyonel diyabet öyküsü olanlar
Ancak unutulmamalıdır ki ilaç tedavisi, yaşam tarzı değişikliği yerine geçmez; sadece destekleyicidir.
Glukoz Tolerans Bozukluğu İlerlemezse Ne Olur?
GTB zamanla tip 2 diyabete dönüşebilir. Ancak bu süreç durdurulabilir. Yaşam tarzı değişiklikleri sayesinde bireyler:
- Normal glukoz seviyelerine dönebilir
- Kardiyovasküler hastalık riskini azaltabilir
- Daha kaliteli bir yaşam sürdürebilir
Sık Sorulan Sorular
GTB diyabete ne kadar sürede dönüşür?
Yaşam tarzı değişiklikleri yapılmazsa 5 yıl içinde %30-50 oranında diyabete dönüşebilir.
Glukoz tolerans testi açken mi yapılır?
Evet, OGTT testi için en az 8 saatlik açlık gereklidir.
GTB’li biri normal beslenebilir mi?
Beslenme düzenlenmelidir. Glisemik indeksi düşük, dengeli ve lifli gıdalar tercih edilmelidir.
Glukoz Tolerans Bozukluğu Kontrol Altına Alınabilir!
Glukoz tolerans bozukluğu, diyabetin habercisi olsa da, zamanında fark edilip yönetildiğinde tamamen geri döndürülebilir bir durumdur. Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, kilo kontrolü ve stres yönetimi gibi adımlarla GTB kontrol altına alınabilir. Risk grubundaysanız düzenli kontrollerinizi ihmal etmeyin, erken teşhis hayat kurtarır.
Kaynak: https://www.clinicmedi.com/glukoz-tolerans-bozuklugu/